Er is geen beter moment om over de Stabat Mater Speciosa te schrijven dan rond Kerstmis: over een prachtige, opgetogen Maria. Het Stabat Mater Dolorosa gaat over Maria’s verdriet bij de kruisiging, de Speciosa-versie over blijdschap en verwondering bij een bijzondere geboorte. Het verkent in heel eenvoudige bewoordingen Maria’s moederlijke emoties en het goddelijke mysterie van de Menswording.
De aanleiding voor dit artikel is een bericht van Bart Janssen, die werkzaam is in de bibliotheek van het Norbertijnenklooster in Postel, België. Hij stuurde ons een foto van een manuscript dat werd gevonden in de oude en omvangrijke bibliotheek: het Stabat Mater Speciosa. Deze versie heeft twee strofes meer dan de Latijnse versie, op onze website (23 coupletten, met een vertaling in het Engels) en strofe 14 ontbreekt. Janssen vroeg onze hulp bij het maken van een Nederlandse vertaling met ook de twee extra coupletten van de Latijnse Postel-versie. De titel betekent ‘De prachtige moeder stond’. Het gedicht schetst een teder, ontroerend beeld. Een moeder die naar haar pasgeboren kind kijkt met overweldigende liefde en verwondering. We zien Maria in de kunst vaak plechtig en vroom afgebeeld, maar hier wordt ze geportretteerd als iedere nieuwe moeder – vervuld van vreugde, niet in staat haar ogen van haar baby af te houden.
Geschreven – waarschijnlijk – door Jacopone da Todi in de 13e eeuw, is deze Latijnse hymne diep geworteld in middeleeuwse christelijke poëzie, die in eenvoudige taal, de spirituele en emotionele kanten van Bijbelse gebeurtenissen laat zien.
Het Speciosa – gedicht verscheen voor het eerst in een editie uit 1495 van de Italiaanse gedichten van Jacopone da Todi samen met het Stabat Mater Dolorosa. Het Speciosa was bijna vergeten totdat Antoine-Frederic Ozanam (1813-1853) de hymne redde toen hij de tekst overschreef uit een vijftiende-eeuws manuscript en in 1853 publiceerde. Het ‘Speciosa’ is duidelijk gebaseerd op de ‘Analecta’-versie van het ‘Dolorosa’, waarbij opvalt dat het rijmschema minder strikt wordt gevolgd, met name in de derde regels (zie strofen 7 en 8: subditum – diversorio). De tekst zit vol muzikaliteit en de herhalende structuur helpt bij het onthouden en nadenken over de tekst. Er is nog een overeenkomst tussen beide Stabat Maters: in het tweede deel spreekt de dichter hartstochtelijk uit te willen delen in de gevoelens van Maria: Dolorosa- verdriet, Speciosa: uitgelaten blijdschap.
Op onze Ultimate Stabat Mater Website besteedden we al aandacht aan Speciosa-composities, van Liszt, Van Baest, Thommesen en Monney. Dit jaar vonden we meer Speciosa-composities, recent gecomponeerd!
Hoewel het Stabat Mater Speciosa veel minder bekend is of op muziek gezet dan zijn tegenhanger Dolorosa, herinnert zijn boodschap ons in deze vaak verwarde wereld eraan dat er zelfs in de meest verheven religieuze verhalen intieme momenten van pure blijdschap zijn. Of je nu religieus bent of niet, er is iets universeels aan de vreugde van een moeder die tijd en cultuur overstijgt.
